Compost: alles wat je moet weten over het goud voor je tuin

De grootte van de compostbak die je gaat gebruiken, is afhankelijk van de hoeveelheid ruimte die je hebt. Een belangrijk aspect is de plaats. In een stadswoning zonder tuin of groot balkon kun je bijvoorbeeld prima in een wormenbak keukenafval composteren. Daarentegen heb je in een kleine tuin vaak wel ruimte over voor een snelcompostbak of thermocompostbak. En ook de compostmolen wordt steeds populairder, vooral bij mensen die weinig ruimte over hebben. Heb je een grote tuin, dan is een traditionele compostbak met meerkamersysteem ideaal. Bedenk echter wel dat de hoeveelheid afval die je kunt gebruiken mede bepaalt welk systeem voor jou het beste werkt. Met alleen maar wat keukenafval kun je geen complete composthoop vullen. Voor kleine beetjes afval kun je het beste een wormenbak, snelcompostbak of thermocompostbak gebruiken. Voor middelgrote hoeveelheden zijn normale tot grote compostbakken het best. Heb je een flinke hoeveelheid afval te composteren? Koop of bouw dan een meerkamersysteem.

Daarmee kun je het afval namelijk verkleinen. Bovendien is hoogwaardige compostaarde goed voor het evenwicht van de grond. Compostaarde zorgt ervoor dat de grond vruchtbaarder wordt en meer water kan vasthouden. Bloemen, fruit en groenten groeien dankzij compostaarde beter en worden extra sterk.

Wie weleens naar de doe-het-zelfwinkel is geweest, weet dat het assortiment van compostaarde behoorlijk groot is. Metalen rasters, houten planken, compostvaten, plastic, molens… Er is van alles mogelijk en iedere mogelijkheid heeft weer voor- en nadelen. Dat geldt evenzo voor de luxe alles-in-een-compostbak. Thermocompostbakken van plastic zijn niet bepaald mooi om te zien, maar zijn ook in het klein verkrijgbaar. En ze doen het altijd goed. De compost wordt op de ideale temperatuur gehouden en is daardoor sneller gebruiksklaar. De compostmolen biedt dezelfde voordelen. In geen ander model gaat het warm composteren zo snel als in de molen. Bovendien kunnen ongenode gasten als ratten en muizen zich niet in de compost verschuilen. Metalen of zinken compostsystemen zijn bij de aanschaf wat duurder, maar gaan ook langer mee en kunnen tegen een stootje. De goedkoopste variant is het houten compostsysteem. Dat kun je zelf gemakkelijk in elkaar zetten, ook als je twee linkerhanden hebt. Bij een houten systeem loop je wel het risico dat het na vier à vijf jaar zelf begint te rotten. Maar feit blijft: ieder systeem levert waardevolle humusaarde op. Welke variant je wilt gebruiken, is een kwestie van persoonlijke voorkeur.

Als je bij de voorbereiding van je eigen composthoop rekening houdt met een paar basisregels, beschik je binnen een paar maanden al over gezonde aarde. Een van die regels is dat compost nooit onder water mag komen te liggen.

Idealiter is je composthoop ongeveer een kubieke meter groot en ligt deze niet in de brandende zon, maar ook niet volledig in de schaduw. De beste plek is in de halfschaduw, bijvoorbeeld onder een boom of een afdakje. Zo voorkom je dat de compost bederft of uitdroogt. Zorg er daarnaast voor dat je de compost tegen wind beschermt. Tegelijkertijd mag de compost ook niet op een compleet windstille plek komen te staan. Compost heeft namelijk vijf à zes maanden nodig om te rijpen, en in die tijd moet er wel af en toe frisse lucht bij komen om het kooldioxide te laten ontsnappen. Houd er rekening mee dat compost nooit echt een fraaie blikvanger wordt.

Het is slim om de compost niet te dicht bij je eigen woning en ook niet te dicht bij het terrein van de buren te plaatsen. En als je de smaak van het composteren eenmaal te pakken hebt gekregen, ga je ook steeds meer grondstoffen composteren. Houd daar dus rekening mee als je voor het eerst aan het composteren slaat. Je wilt in een later stadium wel de ruimte hebben om op iets grotere schaal te kunnen composteren. 

Een traditionele composthoop mag niet op folie, steen, beton of asfalt staan. Compost kan pas optimaal rotten als er vanaf de onderkant regenwormen en andere levensvormen, zoals micro-organismen, bij kunnen. Daardoor verloopt het rottingsproces in de composthoop namelijk sneller. De uitzondering op deze regel zijn kant-en-klaarsystemen. Die zijn bijvoorbeeld geschikt voor gebruik op balkons en doen ook hun werk als er geen rechtstreeks contact tussen de compost en de grond bestaat.

Een composthoop doet zijn werk het best als je hem in de lente aanlegt. Dat is namelijk het moment waarop wormen en andere organismen het efficiëntst hun werk doen. Al na zes maanden is het rottingsproces voltooid en is de humus klaar voor gebruik. Begin je in de herfst, dan neemt het gehele proces meer tijd in beslag. Dan kan het zomaar twaalf maanden duren voordat de humus geschikt is om je tuin of balkonplanten te bemesten.

Je kunt natuurlijk ook je eigen compostbak maken. Daarvoor heb je wel het juiste materiaal nodig, zoals houten planken of metalen stangen, een zaag, schroeven, een accuboormachine en wat tijd. Wie het echt goed wil aanpakken, zet zelf een driekamersysteem in elkaar. Daarbij maak je drie composteenheden naast elkaar. In die verschillende eenheden bevinden zich straks drie afzonderlijke composthopen, die stuk voor stuk een andere fase van het rottingsproces doorlopen.

Over het algemeen is het belangrijk dat je de composthoop vult met zo divers mogelijk gft-afval. Hoe diverser de mengeling, des te beter. Krijgt één soort afval de overhand, dan gaat het composteren minder goed. Als je alles goed in laagjes hebt aangebracht, kan het feest beginnen. Daarnaast moet je de temperatuur goed in de gaten houden. Die moet vanbinnen tot wel 60 graden zijn. Zo maak je namelijk korte metten met schadelijke ziektekiemen in de composthoop. Let er wel goed op dat de composthoop niet te warm wordt. Anders loopt het fout af met je composthoop, aangezien ook de goede bestanddelen dan aan de warmte bezwijken. Het is een goed idee om wat gebruiksklare humusaarde onder het afval in de composthoop te leggen. Dan worden nuttige bestanddelen snel verspreid, waardoor het composteerproces sneller begint.

Het meeste gft-afval is geschikt om een composthoop mee te beginnen. Eierschalen, koffiefilters en groente- en fruitafval kun je zo op je composthoop kwijt, net als grasmaaisel, takken, stro en bladeren. Maak grote stukken afval wel eerst wat kleiner.

Wat je niet op de hoop mag gooien: zieke delen van planten, niet-plantaardig keukenafval als vlees-, worst- en visresten, botten, citrusvruchten en kattenbakkorrels. Ook glas, plastic, metaal en as zijn uit den boze. En ook al ruiken ze net zo onfris als een composthoop: luiers kun je niet composteren.

Als je alles voor de composthoop hebt geregeld, doet de natuur de rest. Het is slim om de lagen van de composthoop na drie maanden even goed door elkaar te halen. Dat is goed voor de ventilatie en maakt de compost ook wat kleiner. Na een maand of zes is de compost rijp. Ten minste, als je in het voorjaar bent begonnen. Vraag je je af wanneer het composteren echt klaar is? Normaal gesproken kun je dat ruiken. Als de tuin naar bosbodem ruikt, zit er in je compostsysteem verse en natuurlijke humusaarde waarmee je je tuin kunt bemesten.

Goed composteren is niet zomaar een kwestie van afval op een hoop gooien. Het draait juist allemaal om de juiste mengeling aan droge en vochtige lagen. De beste compost krijg je door het afval dusdanig te scheiden dat er zich nergens vocht ophoopt. Gebeurt dat wel, dan bederft je compost. Daarom kun je het beste onder aan de composthoop een 20 centimeter dikke laag aanbrengen van grasmaaisel en kleingemaakt houtafval. Je mag daar ook verwelkte bloemen, houtwol, stro en plantenkluiten met restjes aarde voor gebruiken.

Nu breng je een 5 cm dikke laag met tuinaarde of humus aan. De levensvormen in die laag zijn belangrijk voor de goede soort rotting.

Nu kun je naar hartenlust laagjes gaan aanbrengen. Let erop dat je grote stukken afval goed met klein afval vermengt. Zo wordt stikstofarm afval aan stikstofrijk afval blootgesteld en worden droge en vochtige stukken goed vermengd. Dat levert de ideale mengeling op. Wat je nu ook goed door je composthoop kunt doen, is verbruikte aarde uit bloempotten en -bakken.

Het ideale natuurlijke deksel voor je hoop is een dunne laag grasmaaisel en tuinaarde.

Wie te laat aan de compost voor het volgende tuinseizoen heeft gedacht of geen zin heeft om op de natuur en haar natuurlijke rottingsprocessen te wachten, kan alsnog over goede mest komen te beschikken door de natuur een handje te helpen. Let echter wel: de beste compost heeft tijd en rust nodig. Wie het natuurlijke rottingsproces desondanks toch wil versnellen, kan op verschillende manieren toewerken naar gezonde mest uit eigen tuin. Je kunt de micro-organismen bijvoorbeeld sneller laten werken met behulp van wat compostversneller. Je hoeft dat alleen maar over het afval te strooien. Zo'n versneller bevat guano, hoornmeel en andere organische meststoffen. Sommige producenten doen er nog algenkalk en lavameel bij. Een andere handige toevoeging is een mengsel van verschillende kruiden, zoals kamille, paardenbloem en brandnetel.

Een composthoop kan niet zonder vocht, maar mag ook niet té vochtig worden. Het gaat allemaal om de juiste verhoudingen. Zonder vocht drogen de organismen in de hoop uit, waardoor het composteerproces stokt. Maar als de compost te nat raakt, kan er niet meer genoeg lucht bij de kern van de hoop, waardoor dat deel bederft. Dat kun je verhelpen door de hoop aan de bovenkant te beschermen en regelmatig te bewateren met de gieter. Bij een composthoop die vochtig genoeg is, voelt de binnenkant van de hoop als een uitgeknepen spons aan.

Als je de compost overschept, voorkom je dat het rottingsproces voortijdig wordt beëindigd. Als dat gebeurt, is de gewonnen aarde nutteloos. Het rottingsproces kan bijvoorbeeld stokken als de hoop te vochtig is, als het afval te weinig zuurstof krijgt of als schimmels de regie overnemen. Door het overscheppen komt er weer beweging in de hoop. De lucht circuleert, vocht loopt beter weg en de warmte wordt beter verdeeld. Je kunt de hoop overscheppen met een spade of riek. Verder heb je een zeef, voldoende ruimte naast de hoop en tijd nodig.

Verse compost is ideaal voor maximale plantenkracht. Het maakt niet uit of je de compost voor in de tuin, op het balkon of op je terras wilt gebruiken. Je kunt de aarde gebruiken voor bloemen, vaste planten, groenten en fruitplanten. Planten die op zure grond groeien, zoals rododendrons en azalea's, verdragen compost overigens niet.

Bij plantenbakken kun je het beste werken met een mix van 50% tuinaarde of zand en 50% compostaarde. Bij sierstruiken breng je een compostlaag van drie centimeter aan, die je vervolgens vermengt met normale tuinaarde. Uien, stekjes en veel jonge groente- of fruitplanten gedijen goed bij een mix van compostaarde en tuinaarde.

Courgette, pompoen, aardappels, kool en tomaten – stuk voor stuk planten die veel nitraat in de bodem nodig hebben – zijn bijzonder dankbaar voor bemesting met compost. Deze planten kunnen tot wel zes liter rijpe compost per vierkante meter hebben. Sla, aardbeien, uien, spinazie, rettich en koolraap hebben minder nitraat nodig en groeien het beste op maximaal drie liter per vierkante meter. De groenteplanten die niet zo happig op nitraat zijn, hebben genoeg aan 1 liter compost. Daarbij kun je denken aan kruiden, radijsjes, veldsla, erwten en bonen.

Wat veel gebeurt, maar eigenlijk niet wordt aangeraden, is het bijmengen van kalkstikstof. Dat levert misschien wel een hoger bodemstikstofgehalte op, maar is ook schadelijk voor de talloze kleine levensvormen die onmisbaar zijn voor goede rotting.

Conclusie: compost kan onder normale omstandigheden prima zonder extra toevoegingen. Het bijmengen van specifieke stoffen kan echter geen kwaad.

Over het algemeen kun je compost onderverdelen in de volgende soorten: 1. Jonge compost. Dit is de toestand die compost na circa drie maanden aanneemt. Je herkent deze vorm van compost aan het feit dat je de 'ingrediënten' van de compost nog deels kunt onderscheiden. Voordeel: jonge compost bevat veel voedingsstoffen. Volgens het Duitse milieuagentschap is deze compost ideaal voor het mulchen van een stuk grond. 2. Rijpe compost. Dit is min of meer compost die 'klaar' is. Deze vorm is perfect voor het verbeteren van de bodem van je tuin of balkonplanten. Dat kun je het beste in het voorjaar doen, nog voordat je gaat aanplanten. Is het ideale moment om de compost te gebruiken aan je voorbijgegaan? Dan kun je de compost alsnog wel gebruiken. Het nadeel is alleen dat de compost de bodem niet zo goed meer verrijkt.

Houd er altijd rekening mee dat compost een nogal kenmerkende geur heeft. Daarom is het aangeraden om je composthoop niet pal aan het erf van de buren te plaatsen. Is de geur echt te doordringend, dan is de kans groot dat de compost te nat is. Vochtige compost brengt namelijk stank voort doordat de materialen in de compost bederven. De compost kan nat worden als je veel vers grasmaaisel op de hoop legt. Of als je de composthoop verkeerd hebt samengesteld. Overigens: een composthoop wil sommigen nog weleens een doorn in het oog zijn. Daarom raden we je aan om 'm uit het zicht te plaatsen.

In bijna alle conventionele compostaarde zit plastic. Dat plastic belandt via de grond en moestuingroenten in het menselijk lichaam. 

Dat is waardevolle mest die je kunt maken van je eigen rijpe compost. Het enige wat je hoeft te doen, is een schepje compost in een emmer water doen, het geheel goed door elkaar roeren en dan wachten tot het zware materiaal naar beneden is gezonken. De vloeistof kun je vervolgens met behulp van een gieter over je planten verdelen.

Hoewel veel mensen humus (het Latijnse woord voor 'grond') en compost (het Latijnse woord voor 'samengesteld') als synoniemen van elkaar gebruiken, verschillen deze twee wel van elkaar. Ten eerste is compostaarde nog niet volledig vergaan, terwijl dat bij humus wel het zo is. Ten tweede is humus een natuurlijk product: het ontstaat vanzelf, zonder menselijke tussenkomst, terwijl compost door mensen wordt gemaakt. Qua samenstelling van belangrijke voedingsstoffen, zoals calcium, ijzer en magnesium, verschillen compost en humusaarde na een paar maanden rijpen amper van elkaar.

Ja. Je gelooft het haast niet, maar jaarlijks breken er wereldwijd meerdere compostbranden uit. Heel vaak komt dat door een te dikke laag aan vochtig gras, gebladerte of hooi, in combinatie met te weinig ventilatie. Door allerlei chemische processen ontstaat er in het hart van de composthoop warmte. Het kan er zo heet worden dat de hoop vlam vat! Let er dus op dat je niet te veel gras en hooi op je composthoop legt. Je kunt deze het beste eerst een paar dagen laten drogen. En meng voor de zekerheid wat kleinere stokken en fijngemaakt materiaal door de hoop. Dat is goed voor de ventilatie. Let wel: te droog is ook niet goed. Je kunt de composthoop 's zomers het beste vochtig genoeg houden door 'm af en toe met een gieter een scheutje water te geven. Dat is ook goed voor de rotting in de verschillende compostlagen.

Je ziet het: er komt van alles bij kijken als je herbruikbaar afval tot compost wilt maken. Maar geen zorgen! Het meeste werk wordt gewoon voor je gedaan door de natuur.